“Tanrının Doğadaki işleri de, kendi varlığındaki işleri gibi, bizim işlerimize benzemez; bizim biçim verdiğimiz örnekleri, Onun yapıtlarının büyüklüğüne, derinliğine, araştırılmazlığına uydurmaya çalışmak boştur; Onun yapıtları Democritus’un kuyusundan bile daha derindir.” 
– Joseph Glanville 

En yüksek kayanın tepesine varmıştık. İhtiyar adam birkaç dakika sessiz durdu, konuşamayacak kadar bitkin görünüyordu. 

“Çok eskiden değil,” dedi sonunda, “birkaç yıl öncesine kadar, size bu yollarda, oğullarımın en küçüğü gibi hiç yorulmadan kılavuzluk edebilirdim; ama aşağı yukarı üç yıl önce başıma bir iş geldi, öyle bir iş ki daha hiçbir insanoğlunun başına gelmemiştir –ya da gelmiş olsa  bile  hiçbiri  sağ  kalmamış,  gördüklerini  anlatamamıştır–,  o zaman dayandığım altı saatlik öldürücü bir korku bende ne vücut bıraktı,  ne  de  ruh.  Beni çok  yaşlı  bir  adam sanıyorsunuz  –ama değilim.  Simsiyah saçlarımın böyle  bembeyaz olması,  kollarımın, bacaklarımın dermansızlaşması, sinirlerimin gevşemesi, bütün bunlar bir tek günü bile doldurmadan olup bitmiş şeyler; öyle ki şimdi biraz güç harcasam titremeye başlıyorum, bir gölge görsem korkuyorum. Şu küçücük uçuruma bile başım dönmeden bakamadığımı söylesem, 

inanır mısınız?” 

“Küçücük uçurum” –dinlenmek için kendisini onun kıyısına öyle dikkatsizce atmıştı ki vücudunun daha ağır bölümü boşlukta duruyordu; ihtiyarı aşağı düşmekten koruyan, sadece ta uca, kaygan kıyıya dayamış olduğu dirseğiydi–, bu “küçük uçurum” aşağıdaki kayalık dünyadan, şöyle, beş yüz ya da altı yüz metre yükseklikte, pürüzsüz, kara kara parlayan, sarp bir uçurumdu. Yeryüzünde hiçbir şey beni onun kıyısına gitmeye zorlayamazdı, altı metre uzaklıktan daha yakına sokulmazdım. Yol arkadaşımın bu tehlikeli  durumunu görünce  öyle  derin bir  heyecana  kapıldım ki  yere  boylu boyunca  uzanıp çevremdeki çalılara sarıldım, gözlerimi gökyüzüne kaldırmaya cesaret edemedim –bir yandan da, kafama  takılmış  olan  bir  düşünceden,  böylesine  hızlı  esen  rüzgârın  öfkesiyle  dağın  yerinden oynayacağı  düşüncesinden  kurtulmaya  çabalıyordum.  Oturup  uzaklara  bakacak  kadar  cesaret toplamam epeyce sürdü.”Bu kuruntulardan kurtulmalısınız artık,” dedi kılavuz, “çünkü sizi buraya getirmemin nedeni o söz ettiğim işin  nerede  başıma  geldiğini  göstermekti  –olan  biten  her  şeyi,  böyle  hepsi  gözünüzün önündeyken anlatmak istiyordum.” 

“Biz şimdi,” diye devam etti, kendine has tavrıyla konuşuyordu, “biz şimdi Norveç hududunun yakınlarındayız  –  altmış  sekizinci  enlem derecesinde  –  büyük Norland  ilinde  –  ıssız  Lofoden ilçesinde. Tepesinde oturduğumuz bu dağın adı Helseggen; yani Bulutlu. Şimdi şöyle biraz daha yukarı  kalkın – başınız dönüyorsa otlara tutunun – şöyle – sonra şu aşağıdaki  duman kuşağının üzerinden denize bakın.” 

Aptal aptal baktım, denizi geniş bir alanda görüyordum; suların rengi öyle karanlıktı ki, aklıma hemen Mare Tenebrarum  üzerine yazılanlar geldi. Hayal edilemeyecek kadar ıssız bir görünüşü vardı; insanı  acındıran bir ıssızlık. Korkunç derecede kara, sarp uçurumlar, dünyayı  çevreleyen kaleler gibi, kıyı boyunca göz alabildiğine uzanıyor, ardı arkası kesilmez çığlıklar atarak, haykırarak gelen dalgaların beyaz köpükleriyle yıkanırken, karanlık renkleri daha güçlü beliriyordu. Durduğumuz yerin tam karşısında, beş altı mil uzakta, küçük, çıplak bir ada görünüyordu; ya da, daha iyisi, çevresini saran dalgaların birbirine karışıp durulmasından yeri belli oluyordu diyelim. Kıyıya ondan iki mil daha yakında, daha küçük, yalçın, ıssız, başka bir ada vardı; çevresinde yer yer kaya yığınları yükseliyordu. 

Okyanusun uzaktaki adayla kıyı arasındaki bölümü bir tuhaftı. İçeri doğru sert bir rüzgâr esiyordu; engindeki bir yelkenli, gidişini çift kat camadana vurulmuş olan yan yelkenine bırakmış, sulara batıp çıkmaktaydı; ama okyanusun bu bölümünde belli bir kabarma, bir dalgalanma yoktu; sular çeşitli yönlere doğru kısa, hızlı, hırçın çırpınışlarla yayılıyordu –rüzgârın bir  etkisi  olmuyordu onlara. Kayaların çevresinden başka bir yerde de pek öyle köpüklenmiyorlardı. 

“Şu  uzaktaki  adaya,”  dedi  ihtiyar  adam,  “Norveçliler  Vurrgh  Adası  derler.  Şu  aradaki  de Moskoe’dir. Kuzeye doğru bir mil ötedeki: Ambaaren. Şu görünenler: Isleen, Hotholm, Keildhelm, Suarven, bir de Buckholm. Ta ötede –Moskoe ile Vurrgh arasında– Otterholm, Flimen, Sandflesen, Stockholm var. Adaları böyle işte –ama ne akla hizmet ederek onlara böyle birer ad takmışlar, orası anlaşılacak gibi değil. Bir şey işitiyor musunuz? Bir değişme görüyor musunuz sularda?” 

Aşağı  yukarı  on  dakikadır  Helseggen  dağının  tepesindeydik;  Lofoden’in  içerlerinden  doğru tırmanmıştık buraya, o yüzden de tepeye varmadan denizi görememiştik. İhtiyar adam konuşurken, gittikçe artmakta olan bir uğultu duymaya başladım; Amerika’nın çayırlarında büyük sürüler halinde dolaşan  yabanıl   mandaların  çıkardığı   gürültüye   benziyordu;   aynı   anda,   aşağıda   kararsızca kıpırdanmakta  olan  suların  kaşla  göz  arasında  durumlarını  değiştirip  doğuya  doğru  akmaya başladıklarını gördüm. Ben orada öyle bakarken bile, akıntının hızı korkunç bir şekilde artmaktaydı. Her an biraz daha hızlanıyor –biraz daha büyüyordu. Beş dakika içinde, bütün deniz, ta Vurrgh’a kadar, ateş püsküren, çılgın bir insana döndü; ama asıl gürültü Moskoe ile kıyı arasındaki sulardan geliyordu.  Bu  suların  geniş   yatağı   birbirine   karşı   koyan  binlerce   küçük  akıntıya   bölünüp parçalanıyordu, çılgınca bir sarsılışla kasılıyor –kabarıyor, kaynıyor, sesler çıkarıyor– sayısız su burgaçları   yaparak,   doğuya   doğru,   görülmemiş   bir   hızla   akıyordu;  çok  yüksekten  dökülen çağlayanlardan başka hiçbir yerde sular bu kadar hızla akamazdı. 

Birkaç dakika sonra önemli bir değişiklik daha oldu. Suların üstü düzleşti, burgaçlar birer birer yokoldular; bu arada, önceleri hiç de köpüklü olmayan yerlerde uzunlamasına köpük çizgileri belirmeye başladı. Bu çizgiler, sonunda büyük bir alana yayılarak birleşti, yok olan burgaçların dönüşlerine uyan bir akışla, çok daha büyük bir burgaç biçimini aldı. Derken –birdenbire– bu yeni burgaç iyice belirdi, çapı bir milden fazla bir çember oluverdi. Çevresini geniş, pırıl pırıl bir su kuşağı sardı; ama bir tek damlası bile korkunç kuyunun içine gitmiyordu; kuyunun içi huni biçimindeydi, gözün görebildiği kadar yeri pürüzsüz, parlak, kapkara bir duvar gibiydi; ufka kırk beş derecelik bir açıyla kavuşuyor, iki yana doğru baygın baygın yaslanarak hızla dönüyor, rüzgârlara karşı korkunç bir ses çıkarıyordu; yarı çığlık, yarı kükreyiş gibi bir ses; öyle ki kudretli Niagara Çağlayanı bile, göklere karşı acısını böyle haykıramazdı. 

Dağ kökünden sarsıldı, kayalar sallandı. Kendimi yüzükoyun yere attım, sinirden titreyen cılız otlara sarıldım. 

“Bu,” dedim, sonunda, ihtiyar adama, “bu büyük Maelström burgacından başka bir şey olamaz.” 

“Öyle diyenler de vardır adına,” dedi. “Biz Norveçliler, Moskoe-ström deriz, ortadaki Moskoe adasından geliyor.” 

Bu burgaç üzerine okumuş olduğum şeyler beni gördüklerime hazırlamış değildi. Jonas Ramus’un yazdıkları, gerçi hepsini inceden inceye anlatır, ama bu sahnenin büyüklüğünü ya da korkunçluğunu duyurmaktan çok uzaktır –hele seyrederken insanı saran o yontulmamış şaşkınlık, yenilik duygusunu hiç veremez. Adı geçen yazar bu sulara nereden, ne zaman bakmış, bilmiyorum; ama bir fırtına sırasında,  Helseggen tepesinden bakmamış  olduğuna  eminim. Anlattıkları,  gerçeğin yanında  çok güçsüz kalıyor; gene de bazı parçaları bilgi edinmek için okunabilir. 

“Lofoden ile Moskoe arasında,” diyor Jonas Ramus, “suyun derinliği otuz altı kulaçla kırk kulaç kadardır; ama öbür yanda, Ver’e (Vurrgh’a) doğru, bu derinlik azalır; o kadar azalır ki bir tekne, en iyi havada bile kayalara oturmak tehlikesini göze almadan oradan geçemez. Sular kabardığı zaman, akıntı Lofoden ile Moskoe arasından hızla içerilere doğru ilerler, büyük bir gürültü çıkarır; ama asıl denize karıştığı yerde duyulan kükreyiş müthiştir, en gürültücü, en korkunç çağlayanlar bile öyle bir ses çıkaramaz; o kükreyiş millerce uzaktan işitilir; burgaçlar ya da kuyular öylesine geniş, öylesine derindir ki kıyılarına bir gemi gelecek olsa, onu hemen içeri çeker, derinlere indirir, sonra dipteki kayalara çarpa çarpa paramparça ederler; sular durulunca geminin kalıntıları da yukarı çıkar. Ama bu durgunluk zamanları sadece suların yükselmeye ya da çekilmeye başlayacağı sırada, sakin havalarda görülebilir, o da on beş dakika ya sürer ya sürmez, arkasından hemen coşkunluk başlar. Akıntının gürültüsü  çoğalınca,  hele  fırtına  da  varsa,  bir  Norveç  mili  uzaklıktan  daha  yakınına  gitmek tehlikelidir. Kayıklar, yatlar, gemiler dikkatsizlik edip ona yaklaştıkları için dibini boylamışlardır. Sık  sık  balinaların  da  ona  yaklaştığı,  akıntıya  kapılınca  kurtulmaya  çalıştıkları  görülür,  ama kurtulamazlar; kuyuların içine gitmemek için boşuna savaşırlarken nasıl inlediklerini, bağırdıklarını anlatmak olanaksızdır. Bir kere de Lofoden’den Moskoe’ye doğru yüzen bir ayı kapılmış bu akıntıya, dibe doğru çekildiğini görünce öyle korkunç sesler çıkarmış ki kıyıdakiler bile duymuşlar. Koca çam kütükleri o kuyuların içine düşünce paramparça çıkarlar, sanki üstlerini kıl bürümüş gibi lif lif olurlar. Bu açıkça dipte sivri kayaların varlığını, kütüklerin onların arasında, sağa sola savrulmuş olduğunu gösterir. Akıntıyı denizin kabarıp çekilmesi ayarlamaktadır –sular, düzenli bir biçimde, altı saatlik aralarla  alçalıp yükselir. 1645 yılında, papazların Sexagessima  dedikleri  Pazar  gününün sabahında, erkenden, sular öyle müthiş bir gürültüyle coşup kabardı ki kıyıdaki evler yıkıldı.”Suyun derinliğini nereden anlamış, bilmiyorum, burgacın yakınında böyle bir ölçme işine girişmek olacak şey değil. Bu “kırk kulaç” Moskoe’ya ya da Lofoden’e yakın bir yerde, kıyıda yapılan bir ölçmeyle bulunmuş gibi görünüyor. Moskoe-ström’ün ortasındaki derinlik, ölçülemeyecek kadar fazla olsa  gerek;  Helseggen’in  en  yüksek  tepesinden  o  burgacın  içine  şöyle  bir  bakmak  bile  bunu kanıtlamaya yeter. Dağın üstünde durmuş, aşağıda, inleyerek, alev alev akan bu cehennem ırmağına bakarken, Sayın Jonas Ramus’un, tam bir saflık içinde, balinaların, ayıların başına gelenleri, sanki inanılmayacak şeylermiş gibi anlatışını düşünerek gülümsüyordum; en büyük gemilerin bile, bu ölüm akıntısına bir kere kapılınca kasırgaya tutulmuş tüye benzeyecekleri, hemen yok olup gidecekleri açıkça görülüyordu. 

Bu inanılmaz  doğa  olayının nedenlerini  anlatmaya  çalışan yazılar  gözümde  bütün değerlerini yitirmişlerdi  –oysa  onlardan  bazılarını  ilk  okuduğum  zaman  pek  akla  yakın  bulmuş  olduğumu hatırlıyorum. Genel olarak kabul edilen inanca bakarsanız, Faroe adalarının arasındaki öbür üç daha küçük burgaç  gibi,  bu burgacı  yaratan “neden de  suların alçalıp  yükselmesinden başka  bir  şey değildir; dalgalar kabarırken kayaların, setlerin üzerinden aşıyor, sonra geri çekilmeleri gerekince, bir çağlayan gibi, aşağı doğru dökülmeye başlıyorlar; sular ne kadar yükselmişse bu dökülme de o kadar yüksekten oluyor; su burgacı, işte, bütün bu olayların doğal bir sonucudur; emme, içeri çekme gücü ise birçok denemelerle anlaşılmış bulunuyor.” –Bunlar Encyclopaedia Britannica’nın sözleri. Kircher ile daha birkaç kişi de, Maelström Boğazının tam orta yerinde, dünyayı delip geçen bir kuyu, bir uçurum olduğunu düşlerler, bu deliğin öbür ucu çok uzaklardaymış –Bothnia burgacında olduğunu söyleyenler de vardır. Dağın tepesinde durmuş aşağılara bakarken aklıma bu düşünce geldi, gerçi saçmaydı, ama nerdeyse inanacaktım; kılavuza da anlattım; o zaten biliyormuş. Norveçlilerin pek çoğunun bu masala inanmakta olduğunu, kendisinin ise inanmadığını söyleyerek beni bayağı şaşırttı. Öbür açıklama biçimine gelince, onu bir türlü aklının almadığını söylüyordu; doğrusu artık ben de öyle düşünüyordum –çünkü kâğıt üstünde ne kadar inandırıcı olursa olsun, bu uçurumdaki gürültünün arasında bütün o açıklamalar insana anlaşılmaz, saçma şeylermiş gibi geliyordu. 

“Artık iyice gördünüz nasıl döndüğünü suların,” dedi ihtiyar adam, “şu kayanın arkasına geçin, orası kuytudur, suyun gürültüsünü keser biraz; size bir öykü anlatacağım, öyle sanıyorum ki onu dinledikten sonra Moskoe-ström üzerine epeyce bir şeyler bildiğimi anlayacaksınız.” 

Dediği yere geçtim, o devam etti. 

“İki erkek kardeşimle benim çift direkli bir yelkenlimiz vardı, büyük bir balıkçı kayığı, aşağı yukarı yetmiş  ton  yük  alırdı;  Moskoe’nin  ötesindeki  adaların  arasında,  Vurrgh’un  oralarda  avlanırdık. Denizdeki bütün böyle güçlü burgaçlarda iyi balık çıkar, uygun zamanlarını bilmek, biraz da cesur olmak yeter; ama Lofoden kıyılarında yaşayanlar arasında sadece biz, üçümüz, anlattığım gibi, o adaların oraya gidip avlanmayı  iş edinmiştik. Herkesin gittiği  balık tarlaları  güneyde, çok daha aşağılardadır. Orada her saat balık tutulabilir, bir tehlikesi de yoktur, onun için hep oraya giderler. Ama burada, bu kayaların arasında öyle yerler vardır ki, hem iyi, hem de bol ürün verir; biz, bir gün içinde, korkak balıkçıların bir haftada toplayacağından daha fazla balık çıkarırdık. Doğrusu tehlikeli bir oyun haline getirmiştik bunu –işgücü yerine hayatımızı koyuyor, korkusuzluğumuzu da sermaye olarak kullanıyorduk. 

“Kayığımız kıyının aşağı yukarı beş mil yukarısındaki bir koyda dururdu; hava iyi oldu mu, on beş dakikalık durgunluğunu kollayıp Moskoe-ström’ü geçiverirdik, sonra Otterholm ya da Sandflesenyakınlarında bir yerde demirlerdik, oralarda, su çevrileri, başka yerlerdekine oranla daha güçsüzdür. Suların tekrar durulacağı zamana kadar, demirlediğimiz yerde avlanıp kayığı iyice doldurur, geri dönmeye hazırlanırdık. Gidip gelmemizi sağlayacak, yandan esen, devamlı bir rüzgâr olmazsa yola çıkmazdık –biz geri dönene kadar kesilmemesi gerekirdi– hani bu noktada yanıldığımız da pek az görülmüştür. Altı yıl boyunca, sadece iki kere, buralarda pek alışılmamış olan ölü havalar yüzünden, geceyi açıkta, demirli geçirmek zorunda kaldık; bir keresinde de tam bir hafta adaların ötesinden dönemedikti, açlıktan ölecektik az daha; tam akıntıyı geçip her zamanki yerlerimizden birinde demirlediğimiz sırada güçlü bir rüzgâr çıkarak suları kabartmış, dönüş yolumuzu kapatıvermişti. Bu durumda hepimiz denizin dibini boylardık, ne yapsak kurtaramazdık kendimizi (çünkü bulunduğumuz yerdeki su çevrileri de azmıştı, oradan oraya savruluyorduk, sonunda demirimiz de taramaya başlayınca, tamam oldu), ama talihimiz varmış –arada bir ortaya çıkıp sonradan kaybolan– sayısız küçük akıntılardan biri, bizi aldığı gibi, Flimen Adasının arkasına, rüzgârsız, kuytu bir yere atıverdi; kurtulduk. 

“Size, altı yıl boyunca, bu bereketli ‘balık tarlasında’ karşılaştığımız bütün zorlukları anlatamam – iyi havalarda bile bin türlü tehlikesi olan kötü bir yerdir– ama Moskoe-ström’ün üzerinden geçerken hiç kazaya uğradığımız olmamıştı, o işi yağdan kıl çeker gibi başarırdık doğrusu; gene de akıntıya suların durulmasından bir dakika önce girdik mi ya da çıkarken bir dakika geciktik mi, yüreğim ağzıma gelirdi. Bazen rüzgâr, yola çıkarken hesapladığımız kadar sert esmezdi, istediğimiz hızla gidemezdik,  bir  yandan  da  sular  kayığın  yönetimini  elimizden  almaya  çalışırdı,  epeyce  korku çekerdik. Büyük ağabeyimin on sekiz yaşında bir oğlu, benim de sağlam yapılı iki erkek çocuğum vardı. Onların böyle zamanlarda bize çok yardımları dokunabilirdi, hızımızı artırmak için kürek çekerler, balık tutarken de işimize yararlardı – ama kendimiz her şeyi göze almış olduğumuz halde, bu gençleri  tehlikeye  atmaya  bir  türlü  gönlümüz razı  olmuyordu –çünkü  şunu da  söylemek gerek, giriştiğimiz iş korkunç derecede tehlikeliydi, bu bir gerçek. 

“Size anlatacağım şeylerin üzerinden epeyce zaman geçti, birkaç gün sonra tam üç yıl olacak. 18.. yılında, temmuzun onuncu günüydü; dünyanın bu yanında yaşayan insanlar hiçbir zaman unutamazlar o günü –çünkü göklerden kopup gelen kasırgaların en korkuncu, o gün kasıp kavurmuştu buraları. Üstelik o sabah, hatta öğleden sonra geç vakitlere kadar, güneyden doğru, tatlı, devamlı bir meltem esmişti, güneş pırıl pırıldı, öyle ki aramızdaki en yaşlı denizciler bile arkadan gelecek olan fırtınanın farkına varamamışlardı. 

“Üçümüz –iki erkek kardeşimle ben– öğleden sonra saat ikiye doğru adaların oraya gitmiş, kısa zamanda kayığı balıkla doldurmuştuk; denizde o güne kadar görmediğimiz derecede bol av vardı. Tam yedide, saatime bakmıştım, iyice yükümüzü alıp geri dönmek üzere yola çıktık; akıntının en şiddetli yerini sular durulmuşken geçmek istiyorduk, yani saat sekizde. 

“Sancaktan doğru esmeye başlayan taze bir rüzgârla, bir zaman dalgaları yara yara hızla ilerledik; bir  tehlikeyle  karşılaşacağımız  aklımıza  bile  gelmiyordu;  çünkü  gerçekten  de  böyle  bir  şey düşünmemiz için en basit bir neden yoktu. Derken, birdenbire, Helseggen üzerinden kopup gelen bir rüzgârla  geri  savrulduk.  Bu  olağanüstü  bir  şeydi  –hiç  böylesi  gelmemişti  başımıza–  nedenini kestiremediğim   bir   sıkıntı   duymaya   başladım.   Kayığı   rüzgâra   ayarladık,   ama   bir   türlü ilerleyemiyorduk; tam demir aldığımız yere dönmeyi önereceğim sırada, bir de arkamıza baktık ki, bütün ufuk, insanı şaşırtan bir hızla yükselen bakır rengi bir bulutla, boydan boya örtülmüş.”Bu arada yolumuzu kesen sağnak geçip gitti, olduğumuz yerde, rüzgârsız, kalakaldık. Bütün bu işler bize düşünmek fırsatı verecek kadar uzun sürmedi. Bir dakika içinde fırtına çevremizi sarıverdi – daha ikinci dakika dolmadan gökyüzü büsbütün kapanmıştı– bulutların, savrulan suların altında, her yer o kadar karardı ki kayıkta birbirimizi göremez olduk. 

“O kasırgayı anlatmaya çalışmak aptallıktır. Norveç’in en yaşlı denizcileri bile öyle bir şey görmüş değillerdi.  Bir  acele  yelkenleri  çözmüştük; ama  daha  ilk üfleyişinde,  iki  direği  de  diplerinden testereyle kesilmiş gibi alıp götürüverdi –ana direkle birlikte, dalgalara kapılmamak için kendini ona bağlamış olan küçük kardeşim de gitti. 

“Kayığımız görülmemiş derecede hafifti. Güvertesi dümdüzdü, sadece pruvada, önde, küçük bir ambar kapağı vardı, Ström’ü geçerken denizin oynaklığına karşı bir önlem olarak bu kapağı kapardık. Eğer öyle olmasaydı yüzde yüz batmıştık –çünkü bir zaman suların içinde gömülü kaldık. Ağabeyim dalgaların altından  nasıl  sağ çıktı,  bilmiyorum,  bunu  sorup  öğrenecek  fırsatı  hiçbir  zaman  ele geçiremedim. Bana gelince, ön yelkeni çözer çözmez kendimi yüzükoyun güvertenin üstüne attım, ayaklarımı  pruvanın dar  küpeştesine  dayamış,  ellerimle  de  ön direğin dibindeki  demir  halkaya tutunmuştum. Beni bütün bunları yapmaya zorlayan sadece bir içgüdüydü –doğrusu, yapabileceğim en iyi hareketleri de yapmıştım– yoksa şaşkınlıktan düşünecek halde değildim. 

“Dediğim gibi, bir zaman bütün bütün suyun içinde kaldık, nefesimi tutup demir halkaya sıkıca sarıldım.   Havasızlığa   dayanamayacağımı   anlayınca,   halkayı   bırakmadan  dizlerimin  üzerinde doğruldum, böylece kafam suyun dışına çıktı. O sırada küçük kayığımız, tıpkı ıslak bir köpeğin yaptığı  gibi  şöyle  bir  titreyerek  kendini  sulardan  kurtardı.  Şaşkınlığımı  geçiştirip,  ne  yapmam gerektiğini  anlamak için duyularımı  toparlamaya  çalışırken,  birinin koluma  sarıldığını  hissettim. Ağabeyimdi, ta içimden gelen bir sevinçle yüreğim ferahladı, onun denize düştüğünü sanıyordum – ama  bir  an  sonra  bu  sevinç  korkuya  döndü–  çünkü  ağzını  kulağıma  yaklaştırmış,  şu  kelimeyi haykırmıştı – ‘Moskoe-ström!’ 

“O anda neler hissettiğimi kimseler bilemez. Müthiş bir sıtma nöbetine tutulmuş gibi, tepeden tırnağa  titredim.  Bu tek kelimeyle  ne  demek istediğini  iyice  biliyordum –anlatmak istediği  şeyi biliyordum.  Önünde  sürüklendiğimiz  rüzgârla,  Ström’ün burgacına  doğru gidiyorduk,  hiçbir  şey kurtaramazdı bizi artık! 

“Belki sözlerimden anlamışsınızdır, akıntının yatağından geçeceğimiz zaman, hava iyi bile olsa burgacın çok yukarılarına gider, sonra da, işte, orada, suların durulmasını beklerdik –ama bu kez doğru kuyunun üstüne gidiyorduk, hem de öyle bir kasırgada! ‘Herhalde’ diye düşündüm, ‘tam suların durulduğu zamanda  varacağız oraya  –gene  bir  umuttur  bu’  –ama  bir  an geçince  böyle  bir  umut beslemek aptallığına kapıldığım için kendime sövdüm. Sonumuz gelmişti, biliyordum; doksan toplu gemilerin on katı büyüklükte bile olsak, gene de kurtulamazdık bundan. 

“Bu sırada fırtınanın ilk hızı geçmişti; ya da onun önüne katılmış sürüklenmekte olduğumuz için biz eskisi kadar farkına varmıyorduk; ama gene de bir değişiklik vardı, önce rüzgârın önünde sinmiş olan, köpüklene köpüklene dümdüz uzanan sular, dağlar gibi yükselmeye başlamıştı. Göklerde de bir değişiklik olmuştu. Gerçi her yan gene eskisi gibi katran rengindeydi, ama tepeye yakın bir yerde, birdenbire, yuvarlak, tertemiz bir gök parçası biçimlenmişti –hiç görmediğim kadar temiz– parlak, koyu bir mavi –ve oradan, bulutların arasından, testekerlek bir ay ışıklarını saçmaya başlamıştı; onunböylesine göz kamaştırıcı bir parlaklığı, bir güzelliği olduğunu bilemezdim. Çevremizdeki her şeyi iyice aydınlatıyordu –ama, ah Tanrım, ne aydınlatılacak bir görünümdü bu! 

“Bir iki kere ağabeyimle konuşmaya davrandım –ama, ne olmuşsa olmuş, gürültü o kadar artmıştı ki kulağının içine  avazım çıktığı  kadar  bağırdığım halde,  tek kelime  bile  duyuramadım.  O  sırada ağabeyim başını salladı –yüzünü bir ölüm solukluğu kaplamıştı– ‘dinle!’ der gibi, parmaklarından birini kaldırdı. 

“Önce, ne demek istediğini, ne anlatmaya çalıştığını kestiremedim –derken, korkunç bir düşünce çaktı  beynimde. Saatimi  cebimden çıkardım. İşlemiyordu. Ay ışığında baktım, sonra onu denize fırlatırken gözlerimden yaşlar boşandı. Tam yedide durmuştu! O yüzden suların durgunluk zamanını geçirmiştik, Ström’ün burgacı hızını almış olmalıydı! 

“Bir kayık iyi yapılmış, dengesi iyi kurulmuş olursa, yükü de çok değilse, güçlü bir rüzgârla, pupasına  giderken,  dalgalar  altından  kayı  kayıverir  –toprak  insanları  pek  şaşarlar  buna–  işte denizcilik dilinde bu gidişe sekmek deniyor. 

“O ana kadar dalgaların üzerinden sekerek ilerlemiştik; derken dev gibi bir dalga bizi arkadan doğru kavradığı gibi yukarı kaldırıverdi – yukarı – yukarı – sanki gökyüzüne çıktık. Bir dalganın bu kadar yükselebileceğine taş çatlasa inanmazdım. Sonra sürüklenip kayarak alçaldık, midem bulandı, sersemledim,  sanki  bir  düşte  çok  yüksek  bir  dağın  tepesinden  düşmüş  gibi  oldum.  Ama  tam yukardayken çevreme şöyle bir göz atmıştım –bu kısacık bakış yetti bana. Bir an içinde nerede olduğumuzu kestirdim. Moskoe-ström’ün burgacı, bir milin ancak dörtte biri kadar uzağımızdaydı – ama, o günkü hali, her zamanki Moskoe-ström’e, şu gördüğümüz akıntının, bir değirmeni döndüren suların   akıntısına   benzediğinden   daha   fazla   benzemiyordu.   Nerede   olduğumuzu,   ne   ile karşılaşacağımızı   bilmeseydim,   onu   tanıyamazdım   bile.   Gözlerim   korkuyla   kendiliklerinden kapanıverdi. Gözkapaklarım kasılarak birbirine kenetlenmişti. 

“İki  dakika geçmeden, dalgaların yarıldığını, her  yanımızı  köpüklerin sardığını  gördük. Kayık, iskelesine doğru keskin bir yarım dönüş yaparak şimşek gibi ileri atıldı. O anda suların gürültüsü tiz bir çığlık içinde boğuldu –sanki binlerce buharlı gemi bir araya gelmiş, hep birlikte düdüklerini çalmaya başlamışlardı. Burgacın çevresini saran köpük kuşağının içindeydik; bir an sonra boşluğa yuvarlanacağımızı  düşündüm;  akla  sığmayacak  bir  hızla  sürüklendiğimiz  için,  tam  kıyısında olduğumuz  kuyunun  derinliğini  doğru  dürüst  göremiyorduk.  Kayık  suya  bütün  bütün  gömülmüş değildi, bir hava kabarcığı gibi dalgaların üzerinde akıp gidiyordu. Burgaç sancak tarafımızdaydı, iskele  tarafımızda  ise  okyanusun  suları  yükseliyordu.  Bu  sular  ufukla  bizim aramıza  çekilmiş, durmadan dönen büyük bir duvar gibiydi. 

“Belki tuhaf görünecek ama burgacın kıyısında, önceki halime oranla kendimi çok daha sakinlemiş hissediyordum.  Artık bir  umudum kalmadığı  için  aklımı  başımdan alan korkuların birçoğundan kurtulmuştum.  Önceleri  sinirlerimin  o  kadar  gerilmesine  içimde  beslediğim boş  umutlar  neden olmuştu. 

“Şimdi siz övündüğümü sanacaksınız –ama doğruyu söylüyorum–; böyle ölmenin ne ulu bir şey olduğunu  düşünmeye  başlamıştım;  Tanrının  gücünü  gösteren,  böyle,  eşi  bulunmaz  bir  görünüm karşısında, benim kendi canımın derdine düşmüş olmam ne bayağıca, ne aptalca bir işti. Aklımdan budüşünceler geçerken, utancımdan yüzüm kızarıyordu. Biraz sonra, içimde, burgaca karşı dayanılmaz bir merak uyandı. Onun derinliklerini görmek istiyordum, gerçi bu benim için ölüm demekti, ama aldırmıyordum; başlıca üzüntüm göreceğim şeyleri kıyıda yaşlı arkadaşlarıma hiçbir zaman anlatamayacak olmamdı. Bunlar, kuşkusuz, öyle bir durumda insanın aklını oyalamak için çok basit, çok garip şeylerdi –arada bir düşünürüm de kuyunun çevresinde dönüşümüz beni biraz sersemletmiş olacak. 

“Buna karşılık başka bir olay da düşüncelerime düzen vermeye çalışıyordu; rüzgâr kesilmişti, daha doğrusu bulunduğumuz yere gelemiyordu –çünkü, siz de gördünüz, köpük kuşağı denizin yüzünden epeyce aşağıdadır, öyle olduğu için de okyanus üzerimizde kocaman, kara bir dağ gibi yükseliyordu. Eğer  hiç  denizde  fırtınaya  tutulmadınızsa  rüzgârlarla  savrulan  suların,  insanın  kafasını  nasıl karmakarışık ettiğini bilemezsiniz. Gözleriniz görmez, kulaklarınız duymaz olur, nefes alamazsınız, hareket edecek ya da düşünecek gücünüz kalmaz. İşte biz bunlardan kurtulmuştuk –tıpkı ölüm yargısı giymiş   suçluların,   cezaevlerinde   biraz  daha   rahat  hareket  etmelerine,   ufak  tefek  yasakları çiğnemelerine göz yumulması gibi. 

“Kuşağın  çevresini  ne  kadarda  döndüğümüzü  söyleyemeyeceğim,  bilmiyorum.  Belki  bir  saat, durmadan döndük, gittikçe köpük kuşağın ortasına, kuyunun korkunç kıyısına doğru yaklaşıyor, suların üzerinde  âdeta  uçuyorduk.  Bütün  bu  işler  olurken,  demir  halkayı  hiç  bırakmadım.  Ağabeyim arkadaydı,  güverteye  sıkı  sıkı  bağlı  olan küçük bir  su fıçısına  tutunuyordu,  fırtınanın üstümüze inişiyle birlikte, güvertede o fıçıdan başka hiçbir  şey kalmamıştı. Kuyunun ağzına yaklaştığımız sırada ağabeyim fıçıyı bırakıp demir halkaya uzandı, ama halkada ikimize de yetecek yer olmadığı için, korkusundan gelen bir acıyla kıvranarak benim ellerimi çözmeye çalıştı. Gerçi bu hareketi yaparken onun artık bir deli olduğunu –korkuyla aklını oynatmış, çıldırmış olduğunu– biliyordum, ama gene de içimde derin bir üzüntü duydum, hayatımda hiçbir zaman o kadar üzülmüş olduğumu hatırlamıyorum.  Karşı  koymadım.  Halkaya  onun  tutunması  ya  da  benim  tutunmam,  hiçbir  şeyi değiştirecek değildi; demiri bırakıp arkaya, fıçının oraya gittim. Kayık hızını azaltıp çoğaltmadan, sadece burgacın geniş kıvrılışlarıyla ileri geri sallanarak dümdüz ilerlediği için, bu işi yapmam zor olmadı. Tam fıçıya tutunduğum sırada sancak tarafına doğru ani bir yalpa vurup boşluğa yuvarlandık. Hemen bir dua mırıldandım, her şey bitmişti artık. 

“Düşüşün  verdiği,  insanın  içini  kaldıran  bir  duyguyla  gözlerimi  yummuş,  fıçıya  sıkı  sıkı sarılmıştım. Saniyelerce, gözlerimi açmaya cesaret edemedim –bir anda öleceğimi sanmıştım, ama daha çevremi sular sarmamış, bir ölüm çekişmesi başlamamıştı. Saniyeler, saniyeler geçti. Hâlâ yaşıyordum. Düşüşün verdiği duygu da kesilmişti; kayığın hareketleri tıpkı köpük kuşağında olduğu gibiydi, sadece biraz daha yana yatmıştı. Cesaretimi toplayıp gözlerimi açtım. 

“Çevreme bakarken duyduğum korkuyu, şaşkınlığı, hayranlığı hiçbir zaman unutamayacağım. Kayık geniş, derin bir huninin yuvarlak duvarında, tam orta yerde, sanki sihirlenmiş gibi asılıp kalmış, durmadan dönüyordu; insan o yuvarlak, pürüzsüz duvarı –öylesine şaşırtıcı bir hızla dönmese, pırıl pırıl ışıklar saçmasa– abanozdan yapılmış sanırdı; bulutların arasındaki yuvarlak açıklıktan görülen testekerlek  ayın  ışıkları  kuyunun  duvarlarına  vuruyor,  ta  derinlere,  en  kuytu  köşelere  kadar uzanıyordu. 

“Hiçbir şeyi doğru dürüst göremeyecek kadar şaşkın bir haldeydim. Gözüme sadece korkunç bir büyüklük,  ululuk çarpmıştı.  Biraz kendimi  toparlayınca  aşağılara  doğru baktım.  Kayığın sularınüstündeki durumu, kuyunun dibini görmeme engel olmuyordu. Dümdüz bir çizgi üzerinde ilerliyorduk –yani güverte suyun yüzüne paraleldi– ama sular kırk beş dereceden fazla bir açıyla dibe doğru indikleri için, biz de yana yatmış gibi görünüyorduk. Şunu da söyleyeyim, o yatık durumda fıçıya tutunup durmak, suların yatay olduğu zamankine kıyasla, daha zor değildi; öyle sanıyorum ki bunun nedeni de hızla dönmekte oluşumuzdu. 

“Ayın ışıkları sanki derin burgacın dibini araştırıyordu; ama gene de, aşağıdaki her şeyi saran kalın sis  yüzünden  oraları  açık  seçik  göremiyordum;  sisin  üzerinde  ise  Müslümanların  Zaman  ile Sonsuzluğu bağlayan tek yol  olduğunu söyledikleri  daracık,  oynak köprüye  benzeyen,  eşsiz bir gökkuşağı vardı. Bu sis ya da su damlacıkları, kuşkusuz, huninin büyük duvarlarının ta dipte birbirine çarpmasından doğuyordu –ama o sisin içinden göklere doğru yükselen gürültüyü anlatmaya cesaret edemeyeceğim. 

“Tepedeki köpük kuşağından boşluğa ilk kayışımız, bizi epeyce aşağılara indirmişti; ama artık düşüşümüz o kadar hızlı olmuyordu. Durmadan dönüyor, dönüyorduk – öyle hiç değişmeyen, tek düzenli bir hareketle değil – kayığı bazen sadece birkaç yüz metre, bazen de burgacın bütün çevresi boyunca savuran – sersemletici sallanış ve sarsılışlarla dönüyorduk. Her dönüşle birlikte biraz daha aşağı iniyorduk, gerçi bu iniş pek yavaştı, ama iyice belli oluyordu. 

“Üstünde böylece sürüklendiğimiz geniş, abanoz rengi sulara, çevreme bir baktım; burgacın içinde kayığımızdan başka şeyler de vardı. Hem üstümüzde, hem altımızda, gemi  parçaları, koca koca kalaslar, ağaç kütükleri, kırık dökük ev eşyaları, kutular, küçük fıçılar, fıçı tahtaları görünüyordu. Korkularımın  yerini  almış  olan  tuhaf  merakımı  daha  önce  anlatmıştım.  Ben  ölümüme  doğru yakınlaştıkça bu merakım da artıyordu sanki. Garip bir ilgi duyarak bizimle birlikte dönen şeylere bakıyordum. İyice aklımı oynatmış olmalıyım, çünkü onların aşağıdaki köpüklere doğru düşüş hızları arasında  oranlamalar  yapmaya  çalışıyor,  bundan  kendime  bir eğlence  çıkarmaya  uğraşıyordum. Derken bir baktım şöyle bir şeyler söylüyorum: ‘Şimdi sıra şu çam ağacında, hepsinden önce o dalıp kaybolacak.’ –ama bir Alman ticaret gemisinin kalıntıları onu geçip suların içinde daha önce yok olunca bayağı üzülüyordum. Sonunda, böyle birkaç oranlama yapıp hepsinde yanıldıktan sonra –bu olay– yani arkası arkasına hep yanılmış olmam kafama bir dizi düşünce getirdi; kollarım, bacaklarım yeniden titremeye, kalbim bir kere daha hızlı hızlı atmaya başladı. 

“Beni böyle sarsan yeni bir korku değil, içimde bir umudun doğmasıydı. Bu umut yarı hatırlama gücümün,  yarı  da  gördüğüm olayların etkisiyle  oluşmuştu.  Moskoe-ström’ün içine  düşen,  dışarı fırlatıldıktan  sonra  da,  Lofoden  kıyılarına  vuran  çeşitli  şeyleri  hatırlamıştım.  Bunların  çoğu paramparça olurdu –kuyunun dibinde öyle didiklenir, öyle hırpalanırlardı ki üst üste yapıştırılmış kıymık kümelerine dönerlerdi– ama buna karşılık, iyice hatırlıyorum, bazıları da hiç parçalanmaz, biçimleri bile bozulmazdı. Bu olayı şöyle açıklıyordum: parçalananlar kuyunun ta derinlerine inmiş, iyice yutulmuş olanlardı –öbürleri ise burgaca geç girmişlerdi ya da herhangi bir nedenle, girdikten sonra düşüşleri daha yavaş olmuştu; o yüzden de dibe kadar inmelerine kalmadan, suların değişme zamanı, durgunluk zamanı gelmişti. Her ikisi de olabilirdi; burgaca geç girmek ya da düşüş hızının azlığı, parçalanmadan suyun yüzüne çıkmaya neden olabilirdi. Bundan başka üç önemli şeye daha dikkat etmiştim. Birincisi: genel olarak, bir cisim ne kadar büyükse o kadar hızlı düşüyordu –ikincisi: aynı büyüklükteki iki cisimden biri küre biçiminde ise, öbürünün biçimi ne olursa olsun, küre daha hızlı düşüyordu –üçüncüsü: aynı büyüklükteki iki cisimden biri silindir biçiminde ise, öbürününbiçimi ne olursa olsun, silindir daha yavaş düşüyordu. Kurtuluşumdan sonra, kasabamızdaki ihtiyar bir öğretmenle, bu konu üzerinde, birkaç kere konuşmuştuk; ‘silindir’ ve ‘küre’ kelimelerini ondan öğrendim. Nasıl açıkladığını hatırlayamayacağım –ama bu gördüğüm şeylerin, yüzen cisimlerin biçimlerinden doğan doğal sonuçlar olduğunu söylemişti– sonra, bir burgaç içindeki silindirin, biçimleri başka olan eşit büyüklükteki cisimlere oranla neden emilmeye karşı daha fazla direnç gösterdiğini, neden daha zor aşağı indiğini de anlatmıştı.[2] 

“Dikkatimi çeken o üç önemli şeyi iyice güçlendiren bir olay vardı ki, beni, onları göz önünde tutarak hemen harekete geçmeye zorluyordu; her dönüşümüzde, fıçı gibi ya da bir geminin sereni, ana direği gibi şeylerin yanından geçiyorduk; üstelik gözlerimi ilk açtığımda bizim düzeyimizde olan cisimlerin birçoğu da burgacın ta yukarılarında kalmışlardı, sanki hiç alçalmıyor gibiydiler. 

“Artık yapacağımı biliyordum. Kendimi tutunmakta olduğum su fıçısına sıkı sıkıya bağlayacak, sonra da onu güverteden çözüp suların içine atılacaktım. Çeşitli işaretlerle ağabeyimin dikkatini üzerime çektim, yanımız sıra yüzen fıçıları gösterdim; ne yapmak istediğimi ona da anlatmak için elimden gelen çabayı harcadım. Sonunda niyetimi anladı sanıyorum –ama, her nedense, umutsuzca başını salladı, demir halkadan ayrılmayı kabul etmiyordu. Yanına gitmem olacak iş değildi; daha fazla gecikemezdim; böylece, acı bir iç çabalaması sonunda, onu yazgısına bıraktım; kendimi fıçıya bağladım –fıçıyı güverteye tutturan ipleri çözerek yapmıştım bu işi– sonra bir an bile duralamadan denize atıldım. 

“Sonuç  tam  umduğum  gibi  çıktı.  Bu  öyküyü  şimdi  size  ben  anlattığıma  göre  –görüyorsunuz kurtulmuş  bulunuyorum– kurtuluşumun ne  yolda  olduğunu da  anlamışsınızdır  artık,  bundan sonra söyleyeceklerimi  aşağı  yukarı  tahmin  edebilirsiniz  –onun  için  öykümü  kısa  keseceğim.  Ben ayrıldıktan bir saat ya da ona yakın bir süre sonra dibe inen kayığımız birbiri ardına, hızla üç dört sert dönüş yaparak, sevgili ağabeyimle birlikte, tepe üstü aşağıdaki köpüklerin içine daldı. Bağlı olduğum fıçı, burgaçtaki büyük değişiklik başlayana kadar, kayıktan atladığım yerle kuyunun dibi arasındaki uzaklığın yarısını biraz geçmişti. Geniş huninin duvarlarındaki eğiklik gitgide azalıyordu. Dönüşünün hızı da gitgide hafiflemekteydi. Derece derece köpükler ile gökkuşağı yok oldu, burgacın dibi  yavaş yavaş yükselmeye başladı. Gökyüzü açılmış, rüzgâr durulmuştu, batıda ay pırıl  pırıl alçalıyordu; kendimi suların yüzünde buldum; çevreme baktım; orada, bulunduğum yerde, biraz önce Moskoe-ström’ün burgacı vardı. Durgunluk zamanıydı –ama deniz, kasırganın etkisiyle, hâlâ, dağ gibi dalgalarla kabarıyordu. Ström’ün akıntısına kapılmıştım, beş dakika içinde, kıyı boyunca akarak balık ‘tarlalarının’ oraya geliverdim. Bir kayığa aldılar beni –yorgunluktan bitkindim– üstelik (artık tehlike de geçmiş olduğu için) başıma gelenleri hatırlamanın yarattığı bir korkuyla dilim de tutulmuştu. Beni güverteye çıkaranlar eski dostlarım, her günkü arkadaşlarımdı –ama sanki cinler âleminden gelen bir yolcuymuşum gibi, kim olduğumu bilemediler. Bir gün önce karga kanadı gibi simsiyah olan saçlarım, şu  anda  gördüğünüz  kadar  beyazlaşmıştı.  Yüzümdeki  ifadenin  de  büsbütün  değişmiş  olduğunu söylüyorlar. Bu öyküyü anlattım onlara –inanmadılar. Şimdi de size anlatıyorum –ama bütün bunların doğruluğuna,  Loforden’in  şakacı  balıkçılarından  daha  fazla  bir  inanç  besleyeceğinizi  de  pek ummuyorum.”